Wprowadzenie.
- Znaczenie rysunku w technice.
- Polskie normy rysunkowe.
- Rodzaje i nazwy rysunków.
Korzenie współczesnego rysunku technicznego sięgają XVIII wieku - okresu powstawania przemysłu z jego późniejszą produkcją masową. Był to równocześnie okres formułowania praw geometrii wykreślnej, w tym rzutów prostokątnych, które umożliwiły wypracowanie prostych reguł rysunkowych. Za twórcę geometrii wykreślnej uważa się francuskiego matematyka Gasparda Monge’a (1746-1818). W Polsce pionierem rysunku technicznego był w XIX wieku Franciszek Sapalski.
Dalszy rozwój wielkiego przemysłu, przede wszystkim maszynowego, masowa produkcja, konieczność szybkiego i jednoznacznego wypowiadania się konstruktorów w sprawach konstrukcyjnych i technologicznych - wszystko to zrodziło potrzebę wypracowania nowych reguł i zasad rysowania, które nazwano rysunkiem technicznym.
Współcześnie w całym procesie produkcji wyrobów przemysłowych pracownicy posługują się zróżnicowaną dokumentacją techniczną, w której skład wchodzi, między innymi, rysunek techniczny. Jego dominująca cecha to zastosowanie różnych linii i wielu umownych znaków graficznych. Znajomość tych znaków oraz sposobów, reguł i zasad ich rysowania stanowi klucz do wiedzy o rysunku technicznym. Wiedza to swoista, ze względu na międzynarodowe porozumienia licencyjne i handlowe coraz bardziej uniwersalna, stanowiąca specjalistyczną, techniczną formę międzynarodowego języka.
Obecnie, kiedy świat techniki jest tak wszechobecny w życiu człowieka, przydatność rysunku technicznego pozostaje po prostu oczywista. Spróbujmy się zastanowić, czy współczesne, bardzo ogólnie rozumiane dziedziny: budownictwo i przemysł mogłyby istnieć bez rysunku technicznego. Nie potrzeba wielkiej wyobraźni ani wiedzy technicznej, aby na to pytanie odpowiedzieć, a przy okazji uświadomić sobie, jak różnorodne funkcje spełnia w życiu rysunek techniczny.
Rysunek techniczny jest zapisem, którym posługuje się wielu ludzi nie tylko w obrębie jednego przedsiębiorstwa, szkoły czy biura konstrukcyjnego. Używa się go na obszarze całych państw, a nawet - jak powiedzieliśmy - w skali międzynarodowej. Z tego powodu reguły i zasady rysowania zostały w wielu krajach ujednolicone i ujęte w normach.
Norma, najogólniej rzecz ujmując, to dokument techniczno-prawny w sposób jednoznaczny określający wymagania dotyczące konkretnego zagadnienia technicznego. Znormalizowane są, na przykład, wymiary arkuszy rysunkowych, linie rysunkowe, oznaczenia gwintów, wymiary klinów, średnice otworów itp.
Obecnie prawie wszystkie zagadnienia i problemy związane z rysunkiem technicznym są opisane w Polskich Normach (PN), czyli są znormalizowane. W praktyce oznacza to, że rysunku technicznego nie można opracować lub odczytać bez znajomości PN.
W Polsce normy ustanawia i upowszechnia Polski Komitet Normalizacyjny (PKN).
W związku z szeroką współpracą międzynarodową PKN jest członkiem eu¬ropejskich i międzynarodowych organizacji normalizacyjnych. Poza tym, z powodu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, od kilku już lat trwa proces do¬stosowywania Polskich Norm do norm europejskich. Od 1996 r. setki tysięcy norm jest skatalogowanych według Międzynarodowej Klasyfikacji Norm - ICS. Jest to klasyfikacja trójpoziomowa.
W katalogu PKN wszystkie obowiązujące w Polsce normy są podzielone na dziedziny. Normy z zakresu rysunku technicznego występują w dziedzinie 01 (Zagadnienia ogólne. Terminologia. Normalizacja. Dokumentacja), pod wyróżnikiem cyfrowym 01.100. Trzecim członem tej klasyfikacji są podgrupy tematyczne. Na przykład zapis katalogowy 01.100.20 należy odczytać następująco: 01 - dziedzina (Zagadnienia ogólne), 100 - grupa tematyczna (Rysunek techniczny), 20 - podgrupa (Rysunek techniczny maszynowy).
Dokumentacja techniczna wyrobu składa się, w zależności od przeznaczenia, z różnych opracowań oraz różnych odmian rysunków. Inne rysunki wykonuje się na etapie projektowania, inne dla wykonawców, a jeszcze inne na potrzeby kontroli i oceny wytwarzanych wyrobów. Rysunki, w zależności od przeznaczenia, różnią się sposobami przedstawiania, uszczegółowieniem lub poziomem uproszczenia przedstawianych wyrobów. Różnorodność zastosowania i przeznaczenia rysunków technicznych powoduje, że ich nazwy są różne i znormalizowane, co umożliwia uniknięcie nieporozumień. Zagadnienia terminologiczne związane z rysunkami reguluje Polska Norma PN-ISO 10209-1, ustanowiona przez PKN w 1994 r. Norma ta, podobnie jak pozostałe przywołane w podręczniku z wyróżnikiem ISO, jest tłumaczeniem oficjalnej wersji językowej normy międzynarodowej ISO 10209-1:1992. Ustanowione w niej terminy i definicje mają zastosowanie w dokumentacji technicznej wyrobów, dotyczącej rysunków technicznych we wszystkich dziedzinach. Postanowienia normy obejmują terminy ogólne i rodzaje rysunków.
Spośród terminów ogólnych zostały wyszczególnione: wykres, przekrój, szczegół, schemat, rzut pionowy, pozycja, nomogram, widok z góry, kład, szkic, rysunek techniczny (rysunek) i widok.
Większość tych terminów jest omówiona w dalszych rozdziałach podręczni¬ka; trzy z nich wyjaśniamy poniżej. Zgodnie z cytowaną PN:
-rysunek techniczny (rysunek) jest to informacja podana na nośniku in¬formacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zazwyczaj w podziałce,
-szkic jest to rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,
-schemat to rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania funkcji części składowych układu i ich współzależności.
W drugiej części cytowana PN wyszczególnia kolejno następujące rodzaje rysunków:
1. Rysunek powykonawczy - stosowany do zapisów szczegółów konstrukcji po jej zakończeniu.
2. Rysunek złożeniowy - przedstawiający wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części.
3. Plan ogólny - identyfikujący teren i zakres robót budowlanych w stosunku do planu urbanistycznego albo podobnego dokumentu.
4. Rysunek elementu - przedstawiający pojedynczy element składowy, zawierający wszystkie informacje wymagane do określenia tego elementu.
5. Rysunek zestawu elementów - przedstawiający wymiary, sposób wyróżniania (rodzaj elementu i numer identyfikacyjny) oraz zawierający dane dotyczące wykonania zestawu elementów danego rodzaju.
6. Rysunek szczegółu - przedstawiający na ogół w powiększeniu część konstrukcji (element) i zawierający specyficzne informacje dotyczące kształtu i konstrukcji albo montażu i połączeń.
7. Rysunek szkicowy; rysunek wstępny - rysunek służący za podstawę wyboru końcowego rozwiązania i/lub do dyskusji między zainteresowanymi stronami.
8. Plan ogólny robót - przedstawiający rozplanowanie robót budowlanych łącznie z ich położeniem, oznaczeniami identyfikacyjnymi i wymiarami.
9. Rysunek złożeniowy ogólny - przedstawiający wszystkie zespoły i części całego wyrobu.
10. Rysunek instalacyjny - przedstawiający ogólny układ pozycji i informacje niezbędne do zainstalowania danej pozycji w stosunku do współpracujących lub związanych z nią innych pozycji.
11. Rysunek połączenia - podający informację potrzebną do złożenia i dopasowania dwóch części, odnoszącą się np. do ich wymiarów, ograniczenia kształtu, wymagań dotyczących eksploatacji i prób.
12. Wykaz części - kompletna lista pozycji tworzących zespół (lub podzespół) albo poszczególnych części przedstawionych na rysunku.
13. Rysunek rozmieszczenia; rysunek sytuacyjny - rysunek przedstawiający lokalizację placów, budowli, budynków, terenów, elementów, zespołów lub części składowych.
14. Oryginał rysunku - przedstawiający aktualnie zamieszczone informacje lub dane (i na którym została zarejestrowana ostatnia zmiana).
15. Rysunek obrysu - przedstawiający zewnętrzny zarys oraz zawierający wymiary zewnętrzne i masę przedmiotu, niezbędne do określania wymagań dotyczących pakowania, transportu i instalacji.
16. Rysunek części - przedstawiający pojedynczą część (która nie może być dalej rozłożona) i zawierający wszystkie informacje niezbędne do okre¬ślenia tej części.
17. Plan częściowy robót - przedstawiający wydzieloną część planu ogólnego robót, na ogół w większej podziałce, i podający informacje uzupełniające.
18. Rysunek modelu - przedstawiający model wykonany z drewna, metalu lub innego materiału, który otacza się materiałem formierskim w celu wykonania formy odlewniczej.
19. Rysunek wykonawczy - na ogół opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebne do wykonania części.
20. Rysunek odmian wykonania - przedstawiający części o podobnym kształcie, lecz o odmiennych parametrach.
21. Plan sytuacyjny - przedstawiający rozmieszczenie obiektów budowlanych w stosunku do lokalizacji znanych punktów, dojazdy i ogólne rozplanowanie terenu. Może on również zawierać informacje o sieci usług, sieci dróg i krajobrazie.
22. Rysunek podzespołu - rysunek złożeniowy na niższym poziomie strukturalnym, przedstawiający tylko ograniczoną liczbę grup części.